Opheffing van de mensheid is géén oplossing

Milieuactivisme omvat 3 kwesties: biodiversiteit, klimaatverandering en milieuvervuiling. Deze bepalen samen hoe onze planeet er momenteel in ecologisch opzicht voor staat. En dat is ronduit slecht. Velen zijn zich hiervan bewust, evenals van het feit dat wij mensen er zelf, minstens grotendeels, de oorzaak van zijn. Sommigen vinden het daarom helemaal niet erg als de mensheid zichzelf de das om zou doen, hoe eerder hoe liever zelfs. En ze hebben een punt. De biodiversiteit zou uiteraard eerst wat afnemen maar daarna pijlsnel toenemen. Klimaatveran-dering en milieuvervuiling worden na enige tijd helemaal door de aarde zelf weer hersteld.

            Voor zo’n rigoureuze oplossing vind je echter niet gauw een democratische meerderheid. Bovendien moet sterk worden betwijfeld of het eigenlijk wel een oplossing is. Na het uitroeien van de mensheid evolueert uit het resterende aardse leven te zijner tijd mogelijk weer een volgende mensheid zodat hetzelfde liedje wellicht helemaal opnieuw begint. Een milieuactivist zal er niet op willen gokken dat het onze eventuele opvolgers wél zal lukken zichzelf en al het andere leven een duurzame toekomst te bieden. En sowieso betekent het onnodig veel verlies van tijd en slachtoffers aangezien we in principe nu al over de kennis, kunde en grondstoffen beschikken om duurzaam met het leven op aarde te kunnen omgaan. In plaats van onszelf uit te roeien, moeten we ‘slechts’ de barrières wegnemen die ons nu nog verhinderen om die kennis, kunde en grond-stoffen verantwoord te gebruiken. Dat vergt, uiteraard naast een groot organisatievermogen, zeer veel ambitie en doelmatigheid.

Ambitie en doelmatigheid

Het ontbreekt milieuactivisten, ook zonder Rutger Bregmans aansporing, beslist niet aan ambitie. Zelfs hebben velen van hen, gelet op de globale verwevenheid van milieukwesties en het ethische bezwaar tegen klimaatonrechtvaardigheid, hun uiteindelijke doel inmiddels aanzienlijk verbreed, namelijk tot een duurzame en sociale wereld. Waar het hen echter wel aan ontbreekt is een strategie die effectief inhaakt op hetgeen mensen in het algemeen weerhoudt zich serieus voor die mooiere wereld in te spannen.

            Onze huidige economie is in hoofdzaak een ruileconomie. Dit motiveert mensen bepaald niet tot iets als onbaatzuchtigheid of dienstbaarheid aan de gemeenschap. Wel tot gedrag waarvan de betreffende persoon een particulier belang dienende beloning verwacht voor een als ‘eigen’ ervaren prestatie of offer. Dat zulk gedrag mogelijk strijdig is met een wat algemener belang, is voor die persoon gewoonlijk (en dikwijls heel begrijpelijk) geen overweging of slechts bijzaak. Dit gegeven wordt door milieuactivisten volledig genegeerd of zwaar onderschat. Dikwijls gaan zij niet verder dan een algemeen (dus weinig op persoonlijke situaties inspelend) beroep op ieders morele kompas of voorstellen tot soms zeer ingewikkelde maar evengoed slechts lichte bijsturingen aan subsidies, belastingen of prijsmechanismen. De kleine succesjes die zo, pas na lang getouwtrek (dus tergend langzaam) worden behaald, bestrijden in het beste geval hooguit een aantal excessen of de meest opvallende symptomen. Het kernprobleem, onze economie van ‘Voor wat hoort wat’, blijft geheel ongemoeid. Zodoende komt er van veel (vaak toch al niet erg breed gedragen en door compromissen afgezwakte) milieudoelen bar weinig terecht. In het algemeen is het te weinig en te laat. Neem bijvoorbeeld de stand van zaken rondom het Klimaatakkoord van Parijs of de circulaire economie die, volgens Femke Groothuis van Stichting Ex’tax sinds 2014 in Nederland helemaal niets is toegenomen en wereldwijd zelfs afgenomen.

            Nu is er één ander doel dat elk mens, waar ook ter wereld, bijna dagelijks bezighoudt: bestaanszekerheid. Hoewel dit containerbegrip meestal slaat op een strikt-particuliere zekerheid van een enkel individu of enkel land, biedt een universele behoefte aan bestaanszekerheid velerlei mogelijkheden tot beïnvloeding van menselijk gedrag. Echter, de grote machthebbers van tegenwoordig (en dat zijn doorgaans geen individuen en ook geen overheden) weten deze mogelijkheden aanmerkelijk beter te benutten dan milieuactivisten. Niet alleen door een betere toegang daartoe maar ook door minder morele remmingen om ze (desnoods heimelijk, ondemocratisch of met geweld) aan te wenden. Bovendien zijn het in elke strijd om macht nu eenmaal de machtigsten die het ‘wapen’ bepalen. In onze maatschappij is dat geld, het meest verbreide en destructieve ruilmiddel ooit bedacht. En het toenemende gemak waarmee oligarchen en populisten zoals Musk en Trump elkaar weten te vinden, maakt het er niet beter op.

Omgaan met geld

Milieuactivisten die een remedie zoeken tegen de kwalijke invloed van geld, kunnen grofweg kiezen tussen twee strategieën: geld acuut en radicaal afschaffen óf proberen er zoveel mogelijk profijt uit te halen. Het eerste zou volstrekt irreëel zijn en naar verwachting tot grote catastrofes leiden. Het tweede kopieert en bestendigt slechts wat het bedoelt te bestrijden, aldus bijdragend tot precies die magere of zelfs averechtse resultaten waarvan men dagelijks getuige kan zijn. Een derde strategie, of eigenlijk combinatie van strategieën, bepleiten we in het boek ‘Een wereld zonder geld en bezit’ en in andere blogs op deze site. Deze houdt in dat stapsgewijs, maar wel zo doeltreffend en democratisch mogelijk, wordt toegewerkt naar een wereld die geheel vrij is van elke vorm van bezit, met name geld.

            Die derde strategie oogt waarschijnlijk nog altijd erg radicaal. Maar juist in een tijd waarin om uiteenlopende redenen zovelen zich zo ontevreden tonen en zo sterk verlangen naar ingrijpende veranderingen, behoort radicaliteit niet noodzakelijk een taboe te zijn maar eerder een uitnodiging tot het verlaten van gebaande paden. Daartoe zetten diverse projecten zoals ecodorpen en allerlei soorten commons nu al vele moedige stappen. Toch berusten deze nog sterk op interne en/of externe ruilactiviteiten via geld en zonder de intentie om geld af te zweren. Vandaar deze oproep aan zulke projecten en vele anderen om die derde strategie eens serieus te gaan overwegen en zo mogelijk al concrete bijdragen te leveren richting een geldloze wereld. De huidige omstandigheden zijn er naar, misschien nog het meest voor milieuactivisten. Voor iemand met ambitie ligt hier namelijk nog een zee aan nauwelijks verkende uitdagingen.

Wil je reageren? Ga naar: